Fumetti'nin Durumu

Italya'da (sadece Milan'da) Italyan cizgi romanlarinin son durumunu  (gorunurluk-erisilebilirlik-fiyat vb) gozlemleme sansi buldum ; sevenleri icin bazi notlarim ekte : 

Kitapcilar: Cizgi roman kitapcilarda hemen hemen yok gibi, oldugu zaman ise daha 'seckin' oldugu dusunulen grafik romanlar, cizgi roman uzerine yazilmis arastirma kitaplari ya da ciltlenerek toplanmis baskilar halinde varlar. Fumettinin ise kesinlikle ozel bir yeri yok bu raflarda: 

Cizgi Roman Dukkanlari: Kesinlikle bir Marvel-DC & Manga hakimiyeti var. Dunyayi saran Mangalar ve Amerikan 'Comics' bu dukkanlarin ana satis nesnesi. Fumettiler ise cok katli dukkanlarin bir katinda ancak bir-kac raf isgal edebilmekte (Fumetti uzerine uzmanlasan dukkanlar vardir belki ama bana denk gelmedi) : 

   

Gazete Bayileri: Gazete satan, sehri kitapci veya cizgi roman dukkanlarindan cok daha kapsamli bir sekilde sarmis bulunan bu yuzden de kolay ulasilabilir olan bayilerin de maalesef hepsinde cizgi roman yok. Fumetti halen bazi bayilerde bulunmakta, ozellikle bizde de cok sevilen Zagor, Tex, Dylan Dog gibi basliklar buralarda bulunabilmekte ama dedigim gibi sadece bazilarinda. Amerikan cizgi romanlari da anlasilan bu bayilere sureli yayinlar olarak degil belki ama ciltli eski yayinlar olarak girmis durumda. 

Fiyatlara gelince Zagor'un son sayisini (683) 6 euroya aldim, diger sureli yayinlarin-basliklarin fiyatlari da asagi yukari ayni. 

Bunun disinda bazi bayilerde eski iki sayinin toplandigi poset yayinlar bulabilmek (3.5- 3.9 Euro) mumkun:  

Bu kisitli gozlemlerden (4-5 gunluk ve 15-16 satis noktasindan) bir sonuc cikarmak gerekirse Fumetti ureticilerinin kendi ulkesinde gencleri, yeni nesli ellerinden kacirdiklarini soylemek mumkun. Genclerin tercihleri -eger cizgi roman okuyacaklarsa- Mangalar ve Amerikan cizgi romanlarindan yana (ve bunlari satan ozel dukkanlardan elbette). Internetten konu uzerine bulunan veriler, anketler de bu kisitli gozlemi desteklemekte. Bunun olasi nedenleri ise bu yaziyi asan bir konu elbette.

Fumetti satislarinin yillar bazinda hizla dustugunun ve bazi basliklarin birbiri ardina veda ettiklerinin farkindaydik zaten, anlasilan bir-kac on yil icerisinde 'fumetti' kendi evinde bile belki sadece birkac baslikla ve ozel baskilarla devam eden, kisitli bir okur kitlesine sahip bir durumda hayatina devam edecek. 

Freddy Lombard: Hayalperest Bir Hergele

Yves Chaland'in 80'lerde sadece 5 album olarak uretebildigi Freddy disaridan ilk bakista ucuz bir Tenten kopyasi olarak gozukmekte... Evet dis gorunus olarak Tenten'le ayni ozellikleri tasimakta belki ama bir cizgi roman olarak detayli olarak okundugunda Freddy Lombard bundan daha fazlasi elbette.

Herseyden once cizim stili olarak  Tenten gibi 'Ligne Claire' akimina dahil etmek mumkunse de aslinda bu akimin modern bir versiyonu, yeniden yorumlanmasi ve uretilmesidir. Bu yeni yorumu 'Atomic Style' olarak adlandirip gruplandiranlar da var. Golge ve isik oyunlarinin bir nebze daha panellere girdigi, daha koseli-keskin bitislerin kullanilmasi, 'retro'nun, 50'lili yillarin geriye donuk olarak kutsanmasi var bu yorumlarda.

'Ligne Claire' elbette sadece bir cizim uslubu degil, Herge cizgilerinin acik, kolay anlasilir olmasinin otesinde hikaye anlatiliciginin ve konularinin da net ve anlasilir olabilmesini hedeflemistir. Bu da duz ve akici bir anlatimi beraberinde getirmistir. Chaland'da ise bunu bulmak mumkun degil, hele bazi hikayelerindeki bilincli bir tercihle secilen sicramalar-geri donusler, dallanmalar duz bir anlatim yerine adeta bir orumcek agini andiran anlatim hikayeyi anlasilmaz kilmakta. Kendi deyimi ile 'stil en onemli seydir ve bir yaratici en cok zamani buna harcamalidir'.

Ote yandan Herge'nin hedef kitlesi oncelikle cocuklar ve gencler oldugu icin Tenten hicbir sekilde erotizm yahut cinsellik icermezken Yavland'in hedef kitlesi yetiskinlerdir; o yuzden cinsellikten askin karmasina (hatta fetisizme) kadar bir suru eriskin oge de Freeddy'nin evreninin bir parcasidir.

Gelelim Freddy'nin kendisine; Tenten tam anlamiyla gozupek-atilgan bir kahramanken Freddy'yi boyle tanimlamak zordur. Evet, meraklidir-atilgandir ama bunlar genelde kahramanlikla degil bozgunla, zor duruma dusmeyle biter. Niyeti de her zaman Tenten misali iyilik-dogruluk degildir elbette; ornegin arkadaslari Dina ve Sweep'le birlikte surekli eksikligini duyduklari 'para' buyuk bir motivasyon kaynagidir Freddy icin.

Tenten'de mizah muhtesem yan karakterle uretilirken (Kaptan'in sinirlenmesi, kufurleri,  Profesor Turnosol'un sagirligi, Dupont ve Dupond'un sakarliklari vb) Chaland'in mizah kaynagi bizzat Freddy'nin kendisidir. Bir 'kahramana' yakistiramadigimiz sakarliklar-ahmakliklar yapar, Tenten gibi cok parlak bir zekaya sahip degildir ve arkadasi irikiyim Sweep'den surekli siddet gorur. Bir kahraman degil hayalperest bir hergeledir. 

5 sayilik kisa hayatina cok  degisik maceralar sigdirabilmistir Chaland. Bunlardan Afrika maceralari zencileri ele alis tarzlari ve beyaz adamla iliskileri ile oldukca irkci iken (30'larda irkci bir macera cizmekle 80'lere gelindiginde hala israr etmek arasinda bir fark olmali elbette) Macaristan macerasi oldukca guzel kurgulanmistir. Chaland'in deyimi ile o gunleri yasayan (1956) nesillerin sahit oldugu Avrupa'daki en buyuk hadiselerden biri olan Macar devrimi nedense guncel cizgi roman evreninde yeterince temsil edilememistir. Chaland hergelelerini gercek tarihi dekor icerisinde Macar devrimine bulastirmayi buyuk bir ustalikla kotarir.

Ama maalesef en olgunlastigi-oturdugu donemde Chaland'in erken olumuyle  Freddy zamansiz bir sekilde oksuz kalir. 

Karaoglan ve Gokturkce

Karaoglan "Cengiz'in Gazabi" guzel bir maceradir; Karaoglan'in resmi olarak gorevlendirildigi turden (bu sefer Cengiz tarafindan) seruvenlerden biridir. Ipek yolundaki kervanlara yapilan baskinlari, yagmalari arastirma icin vazifelendirilmistir. Siradan baslayan macera hizli bir tempoyla dallanir budaklanir, surprizleriyle, arka fonundaki tarihi hikayeyle birlikte guzel ve hizli akan bir macerada bulur okur kendini.

Fakat maceranin basinda macerayla hic ilgisi olmayan oldukca didaktik bir girizgah vardir: Bayirgulu bir kese para calmistir ama bu sefer Karaoglan kizmaz zira bunlar onun 'ilgilenmeye' basladigi Gokturk paralaridir. Sonra Balabanla beraber Gokturk yazitlarinin bulundugu yere giderler, Karaoglan yazitlari okur, Balabana'a -ve de dolayisiyla okura- turlu hikmetli ogutler verir.

Bu 3-5 sayfalik girizgah oldukca siradisi; soyle ki Karaoglan maceralarinda 'milliyetcilik' didaktik bir unsur olarak yer aldigi zaman  genel olarak maceranin icindedir; akisa yedirilmistir. Bazen cidden goze batan boyutlara ulasir,  bazen bir iki tiradla kalir. Ama bu sekilde ayri-yogun bir bolum olarak ele alindigini pek hatirlamiyorum. 

Bolumde ilgimi ceken 3 nokta sunar Yalaz Karaoglan uzerinden; bunlar elbette birer kurgudur ama ne kadari olasidir; 12.-13. yuzyilda bolgede yasayanlar icin ne kadar anlamlidir  diye merak ettim:

• Paralar : Ilki Bayirgulu'nun elinin uzunlugu sayesinde yuruttugu Gokturk paralarindaki alfabe; Karaoglan bunlar sayesinde Turk yazitlarini okumanin kolaylasacagini belirtip heyecanlanmistir: 

Anladigim kadari ile Gokturk paralari uzerinde su ana dek bulunmus Orhun alfabeyle yazili bir metin cok az; sadece bir-iki isaret seklinde. Genelde eldeki paralardaki yazilar Sogdian (Irani bir dil) alfabesi ile yazilmis. Yani Orhun yazitlarini sokmek icin paralarin pek bir faydasi olamaz.

• Yazitlarin yerinin bulunmasi : Karaoglan'in yazitlerin yerini bilmesi de ilginc bir nokta. 

Yazitlar 19. yuzyilda kesfedilmistir hep ogretildigimiz gibi, ama peki daha once biliniyor muydu varliklari? Cengiz Han'in tarihcisi Cüveyni’nin ve bir kac tarihcinin daha donemlerinde (12.-13. yuzyil) bu yazitlardan bahsettikleri anlasiliyor. Tarihin daha sonraki donemlerinde varliklari unutulmus olmali. Oyleyse  Karaoglan'in yazitlarin yerini bilmesi imkansiz degil.

• Okunmalari : En netameli konu ise bunlarin okunmasi, zira yazitlar Vilhelm Thomsen tarafindan 1893 gibi gec bir tarihde cozuldu, alfabe 12.-13. yuzyilda coktan unutulmustu. 

Yani Yalaz aslinda eli kilicli maceraci-genc bir kahramanin omuzlarina bir Filolog-Turkolog olma gibi oldukca agir bir yuk yukleyerek oldukca yapay bir durum yaratmis. Asil amaci belli ki buradan cikarilan hikmetli dersler ile maceranin sonundaki iki 'Turk' devlerinin kavgasina atif yapmak ama cok da ikna edici durmuyor elbette.

https://en.wikipedia.org/wiki/Old_Turkic_alphabet

Tolkien cizimleri

Tolkien 23 yil boyunca her Noel cocuklarina Noel Baba'nin agzindan mektuplar yazar ve bunlara kendi cizimlerini ekler. Cocuklarin yaslari ilerledikce mektuplar ve hikayeler de karmasiklasir. Hobbit uzerinde calistigi 1932 yilindaki hikayede Goblinler oyuncaklari calmistir ve Noel Baba elfleri ve kutup ayisi ile onlari geri almak icin Goblinlerle mucadele etmektedir. Asagida bu cizimlerden bazilarinin orjinalleri bulunmakta: 

Tolkien ayni zamanda bir bulmaca tutkunudur, bulmacalari cozmekle kalmaz kenarlarina sonra kitaplarinda kullancagi bazi desenler-paternler cizer.  

...ve tabi ki kendi kitaplarinda kullanilan orjinal cizimlerinden ornekler:

Elindeki yetersiz malzemeyle yarattigi bu kapak basit renklerle oldukca carpicidir, yayincisindan gunes ve ejderhayi kirmizi olarak basmasini ister ama yayinci maliyeti arttiracagi icin kenarina dustugu 'ignore red' notuyla bu istegi yerine getirmez. 

Kaynak: Oxford Tolkien sergisinden ( Tolkien: Maker of Middle-earth )